در دنیای امروز، پروژه‌های ساختمانی و قراردادهای عمرانی همواره با ریسک وقوع حوادث غیرمنتظره مواجه هستند؛ از بلایای طبیعی گرفته تا رویدادهای انسانی و تحریم‌ها. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان صنعت ساخت‌وساز و سرمایه‌گذاران، تشخیص فورس ماژور (حادثه قهری) و نحوه استفاده صحیح از آن در قرارداد است. با درک درست مفهوم فورس ماژور، می‌توان از اختلافات، توقف پروژه و دعاوی حقوقی جلوگیری کرد.
فورس ماژور (Force Majeure) واژه‌ای فرانسوی است که به معنای «قدرت برتر» یا «حادثه اجتناب‌ناپذیر» ترجمه می‌شود. در حقوق ایران و بسیاری از کشورهای دنیا، به حوادثی اطلاق می‌شود که کنترل و پیشگیری آن‌ها از اختیار طرفین قرارداد خارج است و در صورت وقوع، اجرای تعهدات را غیرممکن یا بسیار دشوار می‌کند.
نکته: نوسان قیمت ارز یا کمبود مقطعی مصالح معمولاً فورس ماژور محسوب نمی‌شود مگر در قرارداد تصریح شده باشد.
برای اینکه یک اتفاق را فورس ماژور تلقی کنیم باید سه شرط همزمان وجود داشته باشد:
در زمان عقد قرارداد، هیچ‌کدام از طرفین احتمال وقوع این حادثه را نمی‌دادند. مثلاً سیل یا زلزله ناگهانی یا تحریم غیرمنتظره.
حتی با رعایت همه تدابیر منطقی و اقدامات پیشگیرانه، امکان جلوگیری از وقوع حادثه یا آثار آن وجود نداشته است. مثال: مهندس پروژه نمی‌تواند از وقوع زلزله یا بسته شدن مرزها جلوگیری کند.
حادثه باید مانع اجرای تعهدات قراردادی شود یا ادامه پروژه را غیرممکن کند.
مثال: اگر به علت سیل سراسری، دسترسی به محل کارگاه قطع شود و حمل تجهیزات ممکن نباشد، تعهد پیمانکار معلق می‌شود.
برای اثبات فورس ماژور، طرف مدعی باید مدارک معتبر ارائه کند:
نکته کاربردی: در قرارداد قید کنید که طرفین باید وقوع فورس ماژور را حداکثر ظرف ۷۲ ساعت به‌صورت کتبی و مستند اطلاع دهند.
پس از احراز فورس ماژور، آثار زیر در قرارداد اتفاق می‌افتد:
اگر در پروژه‌ای، پیمانکار باید تا آخر اسفند کار را تحویل دهد اما به دلیل بارش سنگین برف، جاده‌ها مسدود و امکان حمل‌ونقل برای یک ماه وجود ندارد، مدت اجرای قرارداد به اندازه همان مدت تعلیق تمدید می‌شود و پیمانکار جریمه نمی‌شود.
«در صورتی که هر یک از طرفین قرارداد به دلیل وقوع حوادثی مانند زلزله، سیل، جنگ، اپیدمی یا سایر حوادث غیرقابل پیش‌بینی و کنترل، قادر به اجرای تعهدات خود نباشد، با ارائه مستندات کافی و اطلاع‌رسانی کتبی ظرف حداکثر ۷۲ ساعت، اجرای تعهدات برای مدت زمان وقوع فورس ماژور تعلیق خواهد شد. چنانچه این وضعیت بیش از ۹۰ روز ادامه یابد، هر یک از طرفین حق فسخ قرارداد را خواهند داشت.»
در نهایت، دانستن معیارهای دقیق تشخیص فورس ماژور در قراردادها و به‌ویژه در پروژه‌های ساختمانی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت ریسک حقوقی است. بسیاری از مشکلات و اختلافات سنگین میان مالک و پیمانکار، فقط به‌دلیل ابهام یا ضعف در تعریف فورس ماژور و مستندسازی آن اتفاق می‌افتد. اگر بند فورس ماژور با مثال‌ها و سازوکار مشخص و شفاف در قرارداد گنجانده شود، طرفین در زمان وقوع بحران، می‌توانند با آرامش و اعتماد بیشتری عمل کنند و بدون هدررفت وقت و سرمایه، راه‌حل قانونی بیابند.
به یاد داشته باشید: تشخیص و اثبات فورس ماژور فقط با مستندات معتبر، اطلاع‌رسانی به‌موقع و مشورت با کارشناسان مجرب نتیجه‌بخش خواهد بود. اگر در تنظیم یا تفسیر بند فورس ماژور نیاز به راهنمایی دارید، استفاده از خدمات مشاوره تخصصی، تضمین‌کننده آرامش حقوقی پروژه شماست.
در این صورت معمولاً قرارداد اجازه فسخ را به هر یک از طرفین می‌دهد.
خیر، مگر اینکه در متن قرارداد تصریح شده باشد. این اتفاقات معمولاً جزء ریسک‌های عادی بازار هستند.
در حالت عادی ابتدا طرفین قرارداد، اما در صورت اختلاف، کارشناس رسمی یا داور تعیین شده در قرارداد تصمیم می‌گیرد.
فورس ماژور به حوادثی گفته می‌شود که خارج از کنترل طرفین بوده و اجرای تعهدات قراردادی را غیرممکن یا بسیار دشوار می‌کنند؛ مانند زلزله، جنگ، یا اپیدمی‌های بزرگ.
نوسانات اقتصادی و تغییرات قیمت، معمولاً ریسک‌های عادی بازار محسوب می‌شوند و فورس ماژور نیستند؛ مگر اینکه در قرارداد به‌طور خاص به آن‌ها اشاره شده باشد.
بله. بدون وجود بند مشخص درباره فورس ماژور در قرارداد، اثبات و استناد به آن بسیار دشوار است. درج این بند از اختلافات بعدی جلوگیری می‌کند.
گزارش‌های رسمی سازمان‌ها (مثل هواشناسی، ستاد بحران)، تصاویر محل حادثه، و اطلاع‌رسانی کتبی به‌موقع از جمله مهم‌ترین مدارک هستند.
اگر در قرارداد تعیین شده باشد، داور یا کارشناس منتخب طرفین. در غیر این صورت، این موضوع ممکن است به تشخیص مراجع قضایی یا داوری رسمی واگذار شود.
برای بررسی قرارداد فعلی یا تنظیم بند فورس ماژور به‌صورت اختصاصی و اصولی، می‌توانید با مشاوران حقوقی شرکت مهندسی تکا تماس بگیرید تا به سؤالات و نیازهای شما پاسخ دهند.
📞 021-26150585 | 🔗 درخواست مشاوره
اگر قصد تنظیم قراردادهای ملکی و مشارکت در ساخت را دارید باید با حقوق تنظیم قراردادها آشنایی داشته باشید. در این پکیج تلاش نمودیم تا هرآنچه نیازمند تنظیم یک قرارداد را از صفر توضیح دهیم. هر بخش علاوه بر آموزه های خود مثال مرتبطی خواهد داشت تا درک مفاهیم راحت تر انجام شود. هفت جلسه اول این پکیج توسط آقای مهندس مدرس و جلسه هشتم که توسط آقای اصغر گرشاسبی تدریس شده است.
با پر کردن فرم زیر درخواست مشاوره شما برای ما ارسال خواهد شد و در اولین فرصت با شما تماس خواهیم گرفت.
"*"فیلدهای ضروری را نشان می دهد
