هدف و نحوه شکل‌گیری علم حقوق

بسیار خرسندیم که درس اول از دوره (آشنایی با حقوق ایران) را مطالعه می‌کنید.

انسان‌های طی سالیان زیادی که باهم زیست داشته‌اند به خاطر مسائل مختلفی، باهم جنگیدند و همچنین تاریخ نشان داده که معمولا حکمرانان زورگو بر مردم ظلم روا می‌داشتند. از طرف دیگر انسان‌ها همیشه در تلاش جهت بدست آوردن بیشترین مزایا در مقابل کمترین هزینه بوده‌اند که همین موضوع سبب بسیاری اختلافات بین مردم می‌گردید. بطور کلی می‌توان این موارد را در دو نکته خلاصه کرد.

1. قربانیان جنایات دولت‌ها همیشه در پی آن بودند که چاریه ای برای این درد بیابند و از خودکامگی فرمانروایان بکاهند.
   1. حکمرانانی که گاهی منشاء قدرتشان را الهی جلوه می دادند تا جایی برای اعتراض مردم نگذارند. در همین راستا گروهی از خردمندان تلاش کردند تا با طرح این فکر که ((قواعدی برتر از اراده حاکمین نیز وجود دارد و حقوق باید از آن قواعد عالی و طبیعی پیروی کند)) مانعی در راه تجاوز حکومت ایجاد کردند و سعی نمودند قیام و مقاومت مردم را در برابر بی عدالتی ها موجه سازند.
   2. از طرف دیگر طرفداران حکومت نیز بیکار ننشستند و در برابر پیروان حقوق فطری این فکر را پروراندند که مبنای اصلی حقوق اقتدار دولت است و حاکم نماینده خداوند و مامور اجرای فرمانهای ایشان است. همانطور که در کشور خودمان هم این موضوع را مشاهده می‌کنیم.
2. انسان موجودی است مستقل و با خواسته‌ها و نیازهای ویژه خود، شخصیتی ممتاز از دیگران دارد. ولی زندگی همین فرد مستقل چنان به سرنوشت دیگران آمیخته است که گویی پاره‌ای از اجتماع است و هیچ وجود مستقلی در برابر آن ندارد. زندگی فردی و اجتماعی انسان دو چهره گوناگون از حقیقت اوست و مهم ترین مساله درباره هدف حقوق این است که چگونه باید ضرورت های این دو را در زندگی باهم جمع کرد؟

[restrict paid=true]

مبنای حقوق این است که که باید قواعدی وجود داشته باشد تا بر تمامی مردم حکومت کرده و مردم از آن اطاعت کنند تا بتوانند نظم و همزیستی داشته باشند. قواعد حقوقی باید دو جنبه اصلی دارد.

1. این قواعد باید متضمن عدالت باشد، چون در غیر این صورت قاعده‌ای که با عدالت در تعارض باشد، ظاهر قانون دارد و مردم به جهت ناعادلانه بودن قاعده، آنرا رعایت نخواهند کرد.
2. از طرف دیگر باید ضمانتی برای اجرا داشته باشد تا مردم خود را ملزم به رعایت آن بدانند که معمولا حکومت‌ها پشتیبان اجرای آن می‌باشند.

قصد نداریم وارد تاریخ شکل‌گیری نظام‌های حقوقی و مکاتب مختلف شویم و در صورت علاقه به منابع ذکر شده مراجعه کنید ولی

در مجموع می‌توان گفت که مبنای مستقیم شکل‌گیری حقوق اراده دولت است یعنی مقام صالح جهت وضع قانون قوه مقننه می‌باشد.

در همین راستا دو مکتب اصلی تمام مسائل حقوقی و اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است.

1. بعضی طرفدار اصالت فرد و تامین آزادی او شده‌اند.
2. بعضی دیگر منافع جامعه و ضرورت های زندگی مشترک را بر حقوق فردی برتری داده‌‎اند.

در مجموع می‌توان گفت

“هدف حقوق، حفظ حقوق فردی (اصالت فرد) در کنار رعایت حقوق اجتماعی( اصالت اجتماعی) است”

تحقیق درس:  حقوق طبیعی (فطری) و حقوق قانونی (تحققی) چیستند؟ و چه تفاوتی باهم دارند؟

منابع

1. دکتر ناصر کاتوزیان-مقدمه علم حقوق شماره 4
2. دکتر ناصر کاتوزیان-فلسفه حقوق، جلد 1 شماره 145
3.  علی پاشا صالح-سرگذشت قانون مباحثی از تاریخ حقوق

مطالعه بیشتر: مجمع‌القوانین حمورابی

یکی از قدیمیترین قوانین که بدست بشر تدوین شده به احتمال قوی مجمع‌القوانین حمورابی (به معنی عموی بزرگ) ششمین پادشاه بابل است که تاریخ تدوین آن دقیقا معلوم نیست ولی حدود بین دو الی سه هزار سال قبل از میلاد مسیح بوده است. متن خطوط مرکب از 282 ماده است که با حروف میخی بر سنگ سیاهی نوشته شده است و اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود. قانون حمورابی (بغیر از 40 ماده‌ای که محو گشته) شامل موارد ذیل می‌باشد:

• طبقات مردم: مردم بابِل را 3 دسته بوده‌اند: گروه اول ((عملو)) یا اشراف بودند، گروه دوم در درجه پایین‌تر ((مسکینو)) یا مسکین بودند و گروه سوم ((اردو)) بودند که چزو بردگان محسوب می شدند.

• نظام پزشکی: در این قسمت جرائمی برای خسارت بدنی و معالجه‌های غلط بر عهده اطبا مقرر بوده است و حتی مجازات سخت گیرانه‌ای برای قطع دست پزشک در صورت خسارت جسمانی فاحش مریض در نظر گرفته شده بود یا مثلا اگر پزشک فرزند شخص بزرگی را هلاک می‌کرد، پسر همان جراح را بعوض باید بقتل برسانند!

• قراردادها: قانون عقود بابل نخستین قانونیست که مراحل تکامل را پیموده و بدین صفت در تاریخ جهان موصوف است.ای قوانین شامل برده داری، انتقال اموال منقول و غیرمنقول بوسیله هِبِه یا صلح‌نامه بود.

• بانکداری و حقوق دریایی: در آن زمان صرافی و کارهای بانکی در بابل به رسمیت شناخته می‌شد و احتمالا طبه روحانی به عنوان واسطه و دلال عهده دار این عمل بودند. همچنین قوانینی در خصوص کشتی‌رانی وضع شده بود

• روابط خانوادگی: در آن زمان زناشویی در یک خانواده جز خرید و فروش دختر مفهومی نداشت. دختر را جزء اموال بهادار می‌دانستند قیمت دختر را شوهر به پدر می‌پرداخت و اگر پدر از طبقه روحانی بود به مادر می‌رسید.

• اموال منقول و غیرمنقول: فروشنده زمین حق داشت هر وقت که بخواهد زمین را به مبلغی که فروخته است بازخرید کند.
• کیفرهای عجیب بابِل: بسیاری از جرائم حکم اعدام داشت مثل افترا، سحر و جادو، تهدید، شهادت کذب، فروش مال غیر، سرقت اموال پرستشگاه یا پادشاه، یاغیگری، راهزنی، اختلال در نظم و آرامش، ربودن فرزند، سوراخ کردن دیوار خانه مردم. معماری که خانه می ساخت و رعایت استحکام بنا را نمی کرد و در نتیجه خانه بر سر صاحب خانه فرو می‌ریخت کشته می‌شد، اما اگر پسر صاحب خانه تلف می‌گشت پسر معمار در برابر بقتل می‌رسید.  از دیگر موارد جالب و عجیب، آزمایش ایزدی برای اثبات بیگناهی افراد بود که از آب و آتش می‌گذشتند.

با مطالعه قوانین دیگر در دوران دور و نزدیک ممکن است بسیار تعجب کنیم که بشر در روزگار گذشته چه قوانین متعصبانه و یا احمقانه‌ای داشته است. شما هم بنویسید که در حال حاضر چه قوانین داریم که آیندگان از شنیدن آن تعجب خواهند کرد؟[/restrict]